Vooral oefenen helpt tegen domme denkfouten

Denkfouten zijn hardnekkiger dan je denkt

Iedereen doet het — ook de rationeelste onder ons. We zoeken vooral informatie die onze overtuigingen bevestigt (confirmation bias) en hechten meer waarde aan het voorkomen van verlies dan aan het maken van winst (loss aversion). Het zijn denkfouten die diep in ons systeem verankerd zitten, en geen cursusje ‘bewustwording’ maakt daar zomaar korte metten mee.

Toch leeft bij velen nog het idee dat je denkfouten te lijf kunt gaan met meer kennis. Een beetje uitleg hier, een diagrammetje daar en hup: het gezonde verstand wint het van de mentale valkuilen. Maar helaas. Volgens de wetenschap is dat een hardnekkige misvatting.

Het kennistekortmodel werkt niet

Het idee dat slechte beslissingen voortkomen uit een gebrek aan informatie wordt ook wel het information deficit model genoemd. Maar dat model heeft inmiddels afgedaan in de gedragswetenschap. Waarom? Omdat overtuigingen en keuzes in de praktijk veel sterker worden bepaald door belangen, sociale context en cultuur dan door kennis.

Bovendien houden denkfouten zichzelf in stand. Zelfs als we ze herkennen, zijn we geneigd te denken dat ze vooral bij anderen voorkomen — maar niet bij onszelf. En zo blijft de valkuil lekker op z’n plek.

Wat helpt dan wel tegen denkfouten?

Onderzoek laat zien dat bewustwording alleen onvoldoende is, maar dat er wél manieren zijn om beter om te gaan met onze mentale misstappen. Oefenen is er één van. Mensen die met een interactieve game trainen op het herkennen van denkfouten, blijken daar nog maanden later profijt van te hebben. Dat werkt beter dan bijvoorbeeld een instructievideo.

Ook algoritmes blijken verrassend effectief. Een goed stappenplan — van papieren checklist tot slimme AI-tool — levert vaak betere beslissingen op dan ons eigen onderbuikgevoel. Mits het goed ontworpen is, uiteraard.

Tot slot maakt ontwerp het verschil. Als je weet welke fout je wilt voorkomen, kun je het proces eromheen aanpassen. Denk aan anoniem solliciteren of brainstormen op papier. Door het proces aan te passen, beperk je automatisch de ruimte voor bias.

Denken dat denken genoeg is, is zelf een denkfout

Wie denkfouten wil voorkomen, moet niet alleen anders denken, maar vooral anders doen. Een systeemverandering dus, geen vrijblijvende bewustwording. Oftewel: het menselijk brein heeft nu eenmaal niet genoeg aan goede bedoelingen. Soms moet je het een handje helpen — met slimme processen, duidelijke structuren en een beetje technologie.

Bron: nrc.nl