Kattenbroek, de wilde droom van Ashok Bhalotra

Een uniek ontwerp voor Amersfoort

In de jaren tachtig werd Amersfoort aangewezen als groeigemeente, wat betekende dat er 17.000 woningen moesten worden gebouwd. Fons Asselbergs, de PvdA-wethouder van Volkshuisvesting, wilde echter geen standaard bloemkoolwijk. Hij streefde naar een geïntegreerde, harmonieuze en humane wijk waar sociale en koopwoningen naast elkaar zouden staan. Ashok Bhalotra (1943-2022), een uit India afkomstige architect van het Rotterdamse bureau KuiperCompagnons, kreeg de opdracht om deze visie te realiseren.

Het gedurfde plan van Bhalotra

Bhalotra presenteerde in 1988 een revolutionair ontwerp voor Kattenbroek, dat afweek van de gebruikelijke Nederlandse stedenbouwkundige ontwerpen. Zijn plan, vol cirkels, ovalen, rechte kleurbanen en kromme lijnen, leek op een abstracte compositie van de Russische schilder Wassily Kandinsky. De wijk moest een ‘poëtische’ woonwijk worden vol metaforen en associaties rondom het thema ’thuis zijn en reizen’. De wijk zou bestaan uit vijf elementen, elk met een eigen sfeer: De Ring, Het Masker, De Verborgen Zone, De Laan der Hoven en De Kreek. Bhalotra wilde variatie aanbrengen door tientallen architecten in te schakelen voor het ontwerpen van de woningen en vijftien kunstenaars voor kunstwerken in De Verborgen Zone.

Kritiek en enthousiasme

Ondanks het ongebruikelijke ontwerp werd Bhalotra’s plan enthousiast ontvangen door zowel wethouder Asselbergs als de gemeenteraad van Amersfoort. Binnen de Nederlandse architectenwereld was er echter kritiek; zij vreesden dat Kattenbroek een ‘postmodern Disneyland’ zou worden. Maar de tijd heeft deze critici ongelijk bewezen. De wijk Kattenbroek, vol thema’s en metaforen, bleek een succes. Met de Wandelgids Kattenbroek van Trudy de Mooy in de hand wordt duidelijk dat de wijk een rijkdom aan symboliek en verwijzingen heeft, hoewel veel ervan zonder uitleg onopgemerkt blijft.

Symboliek en architecturale verwijzingen

De Ring, een cirkelvormige straat met 300 vergelijkbare woningen, symboliseert volgens de gids diverse concepten zoals ’thuis zijn, het centrum, het aardse en de kosmos’. Het Masker, dat door appartementenblokken van een drukke doorgangsweg wordt afgeschermd, staat voor ‘anonimiteit en stedelijke identiteit’. De wijk bevat ook architectonische verwijzingen die zonder gids onopgemerkt blijven, zoals de tolhuizen die geïnspireerd zijn door de Franse architect Claude-Nicolas Ledoux. De kunstwerken in De Verborgen Zone, geïnspireerd door de Hypnerotomachia Poliphili, blijven zelfs met uitleg vaak ondoorgrondelijk.

Een wijk vol verrassingen

Ondanks de soms vergezochte metaforen en associaties, heeft Bhalotra’s ontwerp geresulteerd in een wijk met zowel samenhang als variatie. Kattenbroek herbergt een breed scala aan woningtypen en architectuurstijlen uit de jaren negentig. Verrassingen zijn er te over: van een oude boerderij met rieten dak tot een woonwagenkamp midden in de wijk.

Succes en invloed

Kattenbroek bleek een groot succes en was direct populair bij het grote publiek, projectontwikkelaars en wethouders. Zelfs Nederlandse stedenbouwers en architecten, die aanvankelijk sceptisch waren, lieten zich inspireren door Bhalotra’s thematische benadering. Bij de ontwikkeling van Vinex-wijken in de jaren negentig namen zij het idee van thematische buurten over, al misten deze vaak de wilde droom en creativiteit van Bhalotra’s Kattenbroek.

Over deze serie: Nederland staat wereldwijd bekend om zijn woningbouw, van grachtenhuizen uit de 17e eeuw tot de moderne rijtjeshuizen in de Vinex-wijken. In de serie ‘Huiswaarts’ schrijft Bernard Hulsman over de ontwikkeling van woonhuizen door de eeuwen heen.

Bron: nrc.nl