Bijlmermeer: Bruut, Bruter, Bruutst

In 1965 werd het Bijlmer Museum De Bijlmermeer in Amsterdam aangekondigd als de stad van de toekomst. Ondanks de ambitie om een vooruitstrevende wijk te zijn, werd het de grootste probleemwijk van Nederland. De recente atlas van brutalistische architectuur in Nederland, genaamd “Bruut,” laat de Bijlmer echter opvallend buiten beschouwing.

Brutalisme criteria

De atlas hanteert als criterium voor opname dat een gebouw de ‘geest van Le Corbusier’ moet belichamen, zoals te zien in zijn beroemde Unité d’Habitation in Marseille. Ondanks enige collectieve voorzieningen voldoen de Bijlmerflats niet aan deze criteria, voornamelijk vanwege het gebruik van geprefabriceerde betonelementen.

Le Corbusiers invloed

Toch is de invloed van Le Corbusier, die steden als ‘machines om in te wonen’ beschouwde, nergens in Nederland zo duidelijk als in de Bijlmermeer. De stadsontwikkelingsafdeling van de Amsterdamse Dienst der Publieke Werken was in de vroege jaren 60 sterk beïnvloed door Le Corbusiers ideeën over stedenbouw. Dit resulteerde in een dystopisch ontwerp met betonnen galerijflats in een honingraatpatroon.

Stad van het verleden

Hoewel in 1966 gepresenteerd als ‘de stad van de toekomst,’ was de Bijlmer volgens sommige critici, zoals architect Tjakko Hazewinkel, al verouderd bij de oplevering. De wijk werd een grandioze mislukking, vooral omdat weinig Amsterdammers uit andere wijken daar wilden wonen.

Grootste probleemwijk

Vanaf 1972 ontstond leegstand, die in 1985 opliep tot een kwart van de huizen, vergezeld van vandalisme, criminaliteit en onveiligheid. Zelfs het renovatieplan van architect Rem Koolhaas kon de problemen niet oplossen. In 1992 werd besloten 60% van de flats te slopen.

Hedendaags Bijlmer

Dertig jaar later heeft de Bijlmer een transformatie ondergaan, met rijtjeshuizen en appartementen die het karakter van een vinexwijk hebben. Het Bijlmer Museum belicht de geschiedenis van dit ‘verguisde utopia,’ maar geeft geen antwoord op de vraag waarom Amsterdam destijds een stad van het verleden bouwde.

Tunnelvisie en sekte

Volgens planoloog Maarten Mentzel was de belangrijkste oorzaak van het falen de tunnelvisie van de dienst Publieke Werken. Het Bijlmerteam, geleid door Siegfried Nassuth, werd beschreven als een sekte met een tunnelvisie, waardoor essentiële problemen werden genegeerd, zoals het feit dat slechts 10% van de Nederlanders in hoogbouw wilde wonen.

Besluit

Ondanks een tumultueuze geschiedenis biedt de hedendaagse Bijlmer nog steeds een vleugje van de corbusiaanse dystopie, en het Bijlmer Museum dient als een eerbetoon aan deze unieke maar problematische episode in de Nederlandse stedenbouw.

Bron: nrc.nl